Jaren later blijft er, na herziening van de film, nog veel meer hangen van Eternal Sunshine of the Spotless Mind, dan bij een eerste en zelfs een tweede keer dat ik de film in de bioscoop zag. Het zal wel vloeken zijn in die, tegenwoordig best weer populaire, ‘kerk’ van het grote doek en de betere geluidskwaliteit, maar ik wil gewoon heel vaak op de pauzeknop kunnen drukken als ik naar films kijk. Ik zie ze dan ook liever in m’n eigen huis dan in een filmzaal.
Dat was al zo toen ik nog onder de mensen kwam, alleen had ik toen niet de middelen en de innerlijke rust om in m’n dooie eentje te genieten van een film over een moeizame maar vitale relatie van twee aangenaam-complexe mensen. Ik had toen waarschijnlijk ook niet de levenservaring om te beseffen dat liefde toch werkt als er niets aan lijkt te werken, zelfs nadat de geliefden elkaar bewust hebben tegengewerkt door hun geheugen aan elkaar te laten wissen.
Dat wiswerk is het sci-fi gedeelte van deze film: er bestaat een bedrijfje dat in staat is om het geheugen aan bijvoorbeeld een oude liefdespartner voor altijd te deleten. Bij deze radicale behandeling hoort ook dat vrienden en kennissen van de patiënten een bericht krijgen waarop gevraagd wordt om de naam van de (voormalige) partner niet meer te noemen in het bijzijn van de door hen behandelde cliënt. De uitwissing moet totaal zijn.
Dat echte liefde alles overwint leek me vroeger bovenal een groot cliché en ik ben nu eerlijk gezegd nog steeds cynisch over die stelligheid. Maar voor een film is het natuurlijk een prettig gegeven. De motor voor het toch niet ook maar laten uitsterven van zijn herinneringen is pure liefde van Joel voor Clementine, ondanks zijn aanvankelijke boosheid over het feit dat zij zo rigoureus is geweest zich bij Lacuna Inc. te melden voor de volledige behandeling.
Puur liefdesverdriet doet hem bij zijn vrienden belanden waar hij zich beklaagt over deze onbegrijpelijke hartvochtigheid van haar. Hoe kon zij hem dit aandoen. Niets lijkt erger dan een vriend te moeten bijstaan in de impasse van zijn gebroken hart. Zijn vrienden (de Eakins), die Clementine zelf ook kennen, komen zelfs voor een dilemma te staan. De splitsing heeft hen geen partij doen kiezen voor de één of de ander maar Rob Eakin vindt het – tot grote ergernis van zijn vriendin Carrie – toch nodig om Joel het kaartje te laten zien dat Lacuna Inc. hen toestuurde. Zodoende weet Joel én wat Clementine zichzelf heeft laten aandoen en waar hij terecht moet voor zo’n zelfde wegvaging.
Ik wil even stil blijven staan bij dit bericht dat na het wissen van het geheugen aan vrienden en nabestaanden werd gestuurd. Niet alleen omdat het een cruciaal aspect is van het plot. Het is duidelijk dat er na de ingreep niet meer aan Joel en Clementine mag worden gerefereerd, aangezien dit mogelijk het terugkeren van haar herinneringen zou kunnen triggeren. En het is duidelijk dat Joel op een spoor gezet moet worden om juist in de richting te gaan van én ontmaskering én uitwissing van zijn eigen geheugen aan Clementine als ultieme wraakoefening. Juist het kaartje dat tot zwijgen oproept houdt zo, nadat het getoond wordt aan Joel en aan het publiek, het verhaal op dreef.
Het plot van de film en de uitwerking ervan zijn ontwikkeld door de scenarioschrijver van de film, Charlie Kaufman, die bekend staat om zijn fantasierijke en onconventionele vertelwijze. Het scenario van Kaufman onderzoekt thema’s als geheugen, identiteit en relaties, en het gebruik van Lacuna Inc. om herinneringen te wissen dient als metafoor voor de manieren waarop we proberen pijnlijke ervaringen in ons leven te ontvluchten.
Het idee om berichten naar vrienden en familie te sturen na het wissen van herinneringen is een uniek en creatief element dat een extra laag complexiteit aan het verhaal toevoegt. Het roept vragen op over de ethiek van het wissen van herinneringen en de mogelijke gevolgen daarvan, en benadrukt tegelijkertijd het belang van menselijke verbindingen en relaties.
De naam van de kunstenaar die als eerste op het idee kwam om berichten naar vrienden en familie te sturen na het geheugenwissen is Pierre Bismuth, een Franse conceptuele kunstenaar die samenwerkte met Gondry en Kaufman aan de film. De bijdrage van Bismuth aan het verhaal van de film was significant. Zijn achtergrond in conceptuele kunst, die vaak het gebruik van taal en communicatie als medium omvat, was waarschijnlijk van invloed op dit concept.
De samenwerking tussen Gondry, Kaufman en Bismuth aan “Eternal Sunshine of the Spotless Mind” resulteerde in een unieke en fantasierijke film die complexe thema’s op een creatieve en onconventionele manier verkent. Waarmee ik maar wil zeggen dat het ontstaan van een goede film kan beginnen bij een ogenschijnlijk eenvoudig (taal)element, aangeleverd door een buitenstaander in de wereld van de cinema.
Pierre Bismuth is een goed voorbeeld van hoe een kunstenaar een cruciale bijdrage kan leveren aan een filmproject, zelfs als hij niet per se in staat is om zelf een film te schrijven of te regisseren. In conceptuele kunst, een stroming die zich in de jaren ’60 ontwikkelde, staat het idee of het concept achter een kunstwerk centraal, vaak meer dan het fysieke object zelf. Door Bismuth werd taal en communicatie gebruikt om het concept te communiceren. Gelukkig ook naar Kaufman toe die er een geweldig scenario uit brouwde. En naar Gondry toe, die het niet minder virtuoos in beeld wist te brengen.
taaljongen.nl 