Ik dank een trouwe volger en dorpsgenoot voor de dvd in mijn brievenbus. Zijn gift was niet alleen een aardig gebaar maar ook een vorm van effectieve opdringerigheid die werkte omdat er een nieuwsgierig makende uitleg bijzat. Hij wil dat ik afwijk van mijn kijkcriterium zoals eerder beschreven (rating niet kleiner dan 7.0 bij IMDB). ‘Doe het dan voor Kirsten Dunsk in haar rol als Manic Pixie Dream Girl’, schrijft hij. Ik zou het gegeven paard in de bek hebben gekeken als hij die laatste aanduiding niet had genoemd.
Elizabethtown krijgt maar 6.3 punten bij IMDB. De mensen die het idioot vinden dat ik die publieksrating zo bepalend laat zijn bij mijn filmkeuze zijn vaak degenen die mij een persoonlijk kijkadvies geven. Ze zouden het meteen begrijpen als ik hun stijlvolle, geëngageerde en onderbouwde tip ter harte nam. Bijvoorbeeld om naar Elizabethtown te kijken. Stel je voor: ik moet één voorkeursstem laten prevaleren boven het gemiddelde van zo’n (inmiddels) 71000 stemmen. Noem het de arrogantie van de zogenaamde goede smaak. Elk meent zijn uil een valk te zijn.
Gisteren heb ik toch naar Elizabethtown gekeken. Ik had begrepen dat Nathal Rabins, een bekende Amerikaanse filmrecensent, de vrouwelijke hoofdfiguur uit de film als uitgangspunt had genomen voor zijn term Manic Pixie Dream Girl. De MPDG ‘exists solely in the fevered imaginations of sensitive writer-directors to teach broodingly soulful young men to embrace life and its infinite mysteries and adventures’. Hoe wordt ‘broodingly soulful young men’ vertaald? Ik maak er maar even ‘peinzende jongemannenzielen’ van.
En noemde ik Claire Colburn (gespeeld door Kirsten Dunst) de vrouwelijke hoofdfiguur? Dat kan dan eigenlijk niet meer. Ze heeft als MPDG de ondergeschikte rol om de man (Drew Baylor, gespeeld door Orlando Bloom) te ondersteunen in zijn queeste. Hij zoekt geluk, zij streeft eigenlijk niets anders na dan meisjesachtig te blijven en zich kinderlijk te gedragen. Voor Drew, die ongelukkig is en daardoor wat gedeprimeerd overkomt, is Claire een romantische interesse en alles aan haar straalt uit dat ze daarmee heel voldaan is. Nathan Rabins sprak van een ‘bubbly, shallow cinematic creature’.
Ik wil weer terug naar de film die ik in de afgelopen twee dagen heb besproken. Ook daarin speelt Kirsten Dunst, zij het in een rol die niet om een vergelijking vraagt met het hierboven geïntroduceerde archetype die door Nathal Rabins werd gemunt in 2005. De vraag is dan: is Clementine ook geschikt om als zo’n ‘stock character’ te kunnen worden bestempeld? Eternal Sunshine of the Spotless Mind kwam uit in 2004 dus de term zou sowieso met terugwerkende kracht met haar in verband gebracht moeten worden, mocht die haar toekomen.
MPDG is geen stempel om trots op te zijn, Nathal Rabins laat daarover geen onduidelijkheid bestaan. Het idee was dat een behulpzame, oppervlakkige knotsgekke meid net zo’n schadelijk stereotype kon zijn als de femme fataal of de opdringerige bitch. Er moest een gevoelige, droefgeestige, sukkelende jongeman tegenover gesteld worden om haar volledig tot bloei te laten komen. Je zou kunnen zeggen dat Joel Barish aan die beschrijving voldoet. Maar Clementine Kruczynski, lijkt zij op Rabins beoogde cliché?
Nou, op het eerste gezicht misschien. En oppervlakkig bekeken. Wanneer ze Joel Barish ontmoet (het publiek leert uiteindelijk dat het voor de tweede keer is), is ze een waanzinnige bal van energie die babbelt over slecht gekozen namen voor haarkleuringen. In een kwestie van uren leert ze haar eigen sukkelende jonge man om het leven te omarmen, of in ieder geval het risico te nemen om met haar het ijs van de Charles River op te gaan en er desnoods samen doorheen te zakken.
Terwijl we door de dieptepunten van hun relatie worden geleid, leert het publiek dat de drank die ze in haar koffie giet geen vertederende eigenaardigheid is; het is een teken van het drinkprobleem dat haar ertoe bracht Joels auto te vernielen. Ze is grillig, onverantwoordelijk en ressentimenteel jegens Joel tot op het punt van ronduit gemeen. En natuurlijk wordt ze herhaaldelijk beschreven – door zichzelf en iedereen om haar heen – als impulsief, een term die meer geassocieerd wordt met de MPDG dan enige andere.
Clementine’s gebreken zijn niet onvergeeflijk. Joel weet dit de eerste keer nooit echt te internaliseren. En wij als kijkers? Nemen wij haar persoonlijkheid net zo serieus als dat van een personage met een minder wispelturige persoonlijkheid of minder kleurrijk haar? Misschien pas op het moment dat ze Joel duidelijk maakt: ‘Te veel mannen denken dat ik een concept ben, of dat ik hen compleet maak, of dat ik hen levend ga maken. Maar ik ben gewoon een verwarde meid die op zoek is naar mijn eigen gemoedsrust. Wijs me niet die van jou toe.’ Deze mini-speech komt uit de mond van iemand die niets heeft met de ‘gevoelige schrijver-regisseurs’ waar Rabin het over had. In ieder geval weten we nu zeker dat Clementine niet zo’n stereotype Manic Pixie Dream Girl is dat alleen maar ‘bubbly’ en ‘shallow’ ondersteuning biedt aan de protagonist.
Sterker nog, ze vormt er een regelrechte kritiek op. Haar waarschuwing lijkt aanvankelijk tegen dovemansoren te zijn. “Ik dacht nog steeds dat je me zou redden”, geeft Joel triest toe terwijl hij op het punt staat haar voorgoed te verliezen. Bijna herhaalt hij zijn fout aan het einde van de film, wanneer het stel besluit de relatie, waar ze geen herinnering aan hebben, nog een kans te geven. “Ik ben niet perfect”, benadrukt Clementine. Joel kan niets bedenken wat hij niet leuk aan haar vindt, maar dat zal veranderen. Mensen die niets hebben wat je niet leuk vindt, zijn geen echte mensen. En het grootste falen van elk fictief personage is het onvermogen om realistisch te lijken.
Als kijker slaak je een zucht van verlichting; iemand als Clementine liefhebben is niet altijd alleen maar romantische momenten op het strand beleven. Clementine’s, of beter gezegd Kaufman’s, klaagzang is des te opmerkelijker omdat het destijds een probleem aankaartte zonder naam. Wat niet wil zeggen dat de MPDG lang daarvoor niet bestond, want vrouwen zijn altijd benadeeld als het gaat om karakterisering en het label is retrospectief toepasbaar op iedereen die ervoor in aanmerking komt.
Des te opmerkelijker is het dan ook dat Eternal Sunshine juist benadrukte hoe mannen de neiging hebben om de eigenaardigheden van romantische partners te zien en niet het complete pakket waar ze deel van uitmaken. De term Manic Pixie Dream Girl is inmiddels universeel geworden tot op het punt van overmatig gebruik; het werd een allesomvattend begrip voor ongebruikelijke vrouwen in film, waardoor de verschillen tussen hen vervaagden. Het is makkelijk om te vergeten dat er ooit een tijd was waarin we indie rom-coms niet interpreteerden door de lens van de MPDG. Eternal Sunshine of the Spotless Mind is een overblijfsel van die tijd. Zoveel jaren later is het verhaal van Joel en Clementine niet alleen een ongekende kijk op de breakup-film, maar ook een kritiek op een nu gevleugeld begrip, dat toen nog niet eens van de grond was gekomen.
taaljongen.nl 